تشویق و تنبیه

بسمه تعالی

تشویق و تنبیه

مقدمه

یکی از موثرترین اهرم های کنترل و راه اندازی و ایجاد رفتارهای مناسب در بین همه افراد خصوصا کودکان تشویق و به بیان روان شناسان پاداش است  شاید دلیل عمده اثر بخشی تشویق به ساختار روانی انسان بر می گردد به نحوی که همه ما نیازمند توجه دیگران هستیم و وقتی مورد توجه قرار می گیریم و به رفتارهای ما مهر تایید زده می شود به طور ناخودآگاه از کار خود لذت می بریم ومجوزی برای ادامه رفتار می شود و البته همین موضوع باعث یادگیری در انسان است  اگر نگوییم تمام اما باید بپذیریم بخش عمده ای از یادگیری ما مرهون تشویق سایرین بوده است که اگر نبود نمی توانستیم تصور کنیم چه اتفاقی می افتاد کودکان رفتارهایی را به مرور زمان می آموزند در اثر یادگیری تکرار می کنند و منتظر پاسخ مربیان خود شده در صورتی که آن رفتار به اشکال مختلف تایید شود به تکرار آن خواهند پرداخت و آن رفتار ادامه پیدا خواهد کرد ودر صورتی که تایید نشود ادامه نخواهند داد و رفتار حذف یا ضعیف خواهد شد

پاداش در حیوانات مثل تنبیه برای آن ها ویادگیری هایشان کارساز است و یادگیری آن ها را ایجاد یا سرعت می بخشد اگر سری به سیرک بازان بزنیم و به شیوه های مورد استفاده آنان توجه کنیم آن ها نه از راه تنبیه بلکه تشویق یا پاداش به حیوانات خود چیزی را می آموزند

آن چه که اهمیت زیادی دارد و مربیان باید به آن توجه خاص داشته باشند میزان ، یا اندازه ،نوع تشویق و سایر نکاتی است که می تواند تشویق را موثر و کار امد یا غیر موثر و حتی مضر کند تشویق در قیاس شبیه نمک یا شیرینی است هر کدام از این مواد در جای خود و وقتی به اندازه استفاده می شود می تواند غذا یا مثلا شیرینی را برای مصرف کننده لذیذ و خوشمزه کند اما اگر بیش از اندازه استفاده شود خاصیت طبیعی خود را از دست می دهند و به جای آن که مفید باشند به ماده ای مضر تبدیل می شوند

آیا می دانیم تشویق ارزان ترین و در دسترس ترین وسیله ممکن و در اختیار ما محسوب می شود در حالی که از آن غفلت می کنیم  گاهی مواقع تنها یک لبخند و نگاه از سر شوق و تایید برای کودک ما از گران ترین وسیله موثرتر است  میزان تشویق و یافتن سطح انتظار به وسیله مربیان تعریف می شود  آن چه که برای کودکان خصوصا مهم است خود تشویق است و نه الزاما میزان آن  برای اثر بخشی تشویق بهتر است به موارد زیر بیشتر توجه کنیم

معیارهای استفاده از تشویق

از تشویق کلامی  به خوبی و به میزان زیاد استفاده کنیم کلماتی مانند آفرین ، کار خوبی انجام دادی ، تو توانایی خوبی داری ،من به تو افتخار می کنم ،خوب است ادامه بده و کلمات و جملاتی از این نوع

تشویق را به جا و به اندازه  استفاده کنیم شاید متربی هم انتظار نداشته باشد که برای هر نوع کاری که انجام داد مورد تشویق قرار گیرد و حتی اگر انتظار داشته باشد لزومی به انجام آن نیست ویا وقتی می گوییم اندازه یعنی پاداش باید متناسب با ارزش و میزان کاری است که فرد انجام داده  و نه بیشتر و نه کم تر به دلیل آن که نوعی ارزان فروشی یا گران فروشی محسوب می شود تشویق های نا به جا در متربی توقع یا انتظاری ایجاد می کند که از حالت و خاصیت اصلی خود خارج می شود و تبدیل به اهرمی برای فشار آوردن به مربی خود می شود

تشویق  بهتر است بدون توافق یا قرارداد قبلی با متربی باشد و پاداش بدون وعده و وعید ارایه شود مثلا شما می توانید قبل از انجام کاری پاداشی را تعیین کنید و در صورت انجام پاداش پرداخت شود در حالی بهتر است منتظر بمانیم تا عملی مناسب و مورد دلخواه ما از متربی سرزده و بدون انتظار قبلی مورد تشویق قرار گیرد

در صورتی که انجام فعالیتی از طرف متربی مستلزم نوعی تشویق است بهتر است در سریع ترین  زمان ممکن انجام شود به تاخیر انداختن تشویق به میزان زیادی خاصیت و اثر بخشی آن را از بین خواهد برد این اصل در مورد تنبیه نیز حاکم است

اگر قصد تشویق فرزند یا متربی را داریم  از تکراری کردن نوع تشویق بپرهیزیم اگر جملاتی را انتخاب کرده ایم هر از چند گاهی از جملات جدید استفاده کنیم یا اگر قصد دادن جایزه ای را داریم سعی کنیم با دفعه قبل متفاوت باشد البته  نه الزاما گران تر

سن  و جنس تشویق شونده با نوع تشویق ارتباط و تناسب دارد آن ها مثل مخاطبین در رسانه ها از روان شناسی خاص خود برخوردارند

معایب تشویق بیجا و بیش از حد:

-وابستگی کودک به عوامل کنترل بیرون از خود .

-کند شدن محرک های درونی (‌از بین رفتن رغبت های خود به خودی و جایگزینی رغبت های تصنعی).

-تشویق بدون دقت ممکن است به صورت رشوه در آید و اعمال کودک به پاداش وابسته شود و پرتوقع و طلبکار پرورش یابد و در همه جا انتظار پاداش عملی یا معنوی داشته باشد، از همه کس طلبکار شود ولی خودش احساس مسئولیت نکند.گاهی حتی در برابر انجام وظایف قانونی یا اجتماعی یا شرعی خود نیز توقع پاداش خواهد داشت .

-تشویق و تحسین بیش از حد ، کودک را به غرور و خودبینی مبتلا می سازد. امیرالمؤمنین (ع)می فرماید: " چه بسا افرادی که به سبب تعریف و تمجید مغرور می شوند" و" در مدح کسی زیاده روی و مبالغه مکن".

نتایج تحقیقات اخیر نشان داده است که اگر رفتار کودک و رشد او را از طریق عوامل تشویق بیرونی مانند جایزه ، پول ، کارت صدآفرین ، ‌تحسین های لفظی مکرر و سایر عوامل بیرونی شرطی کنیم ، آزادی و رشد طبیعی را از او سلب و رفتار او را با ضوابط و معیارهای از پیش تعیین شده قالب سازی کرده ایم .

-تشویق بیش از حد در دراز مدت مانع پیشرفت خود به خودی کودک می شود .

-تکیه بر تشویق بیرونی بدون همسویی با تقویت های درونی کودک،مانع تحول طبیعی او می شود.

محمد رضا کوثری